Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο όρος Gaslighting ανακηρύχθηκε ως η “Λέξη της Χρονιάς” για το έτος 2022 από τις εκδόσεις των λεξικών Merriam-Webster των ΗΠΑ (από τους παλαιότερους και πλέον αξιόπιστους εκδοτικούς οίκους στον τομέα του). Η λέξη gaslighting χτύπησε κόκκινο στις μηχανές αναζήτησης καθόλη τη διάρκεια της περσινής χρονιάς, με εκατομμύρια αναζητήσεις ενώ η χρήση της γίνεται όλο και πιο δημοφιλής σε όλες τις πλατφόρμες των social media. Τι ακριβώς είναι όμως το gaslighting και ποια είναι η ιδιαίτερα “ατμοσφαιρική” προέλευση του όρου;
Ορισμός για ένα “όπλο” του ψυχολογικού πολέμου
“Το gaslighting είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια στρατηγική χειραγώγησης που έχει σκοπό να κάνει κάποιον ν’ αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο έχει παρατηρήσει ή βιώσει ένα γεγονός ή μία κατάσταση” εξηγεί η ψυχοθεραπεύτρια Naiylah Warren.
Ο όρος προέρχεται από το βρετανικό θεατρικό έργο του Patrick Hamilton “Gas Light” που αποτέλεσε την αρχική πηγή για δύο κινηματογραφικές εκδοχές του: στη δεύτερη, το ομώνυμο ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό ασπρόμαυρο ψυχολογικό θρίλερ του 1944, πρωταγωνιστεί η υπέροχη Ingrid Bergman που κέρδισε μάλιστα το Όσκαρ Α’ γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της στην ταινία αυτή. Η υπόθεση αφορά την προσπάθεια ενός άντρα να πείσει τη σύζυγό του και τον στενό κύκλο τους πως είναι τρελή. Παραποιώντας ύπουλα διάφορα στοιχεία στο περιβάλλον τους -μεταξύ των οποίων και το περιοδικό τρεμόπαιγμα στον φωτισμό του σπιτιού το οποίο συνέβαινε όταν ο άντρας χρησιμοποιούσε το φως γκαζιού (gas light) στη σοφίτα- όταν εκείνη παρατηρεί και επισημαίνει τις αλλαγές αυτές, αυτός τις αρνείται λέγοντάς της ότι απλά…τις φαντάστηκε, κάνοντάς την ν’ αμφιβάλλει για τη λογική της.
Unsplash
“Το Gaslighting είναι μια πράξη ψυχικής βίας κατά την οποία ο θύτης έχει στόχο να υποβαθμίσει την εμπιστοσύνη του θύματος στον εαυτό του. Η προσπάθειά του αποσκοπεί στο να φτάσει το θύμα του σε σημείο που να μην εμπιστεύεται την εμπειρία του, την αντίληψή του και την κρίση του. Με απλά λόγια, ο θύτης προσπαθεί να τρελάνει το θύμα” αναφέρει η ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου στο βιβλίο της “Ψυχολογικός Πόλεμος” από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Αξίζει μάλιστα ν’ ακούσει κανείς το -χορταστικό- podcast της “Podcast Episode #29 Gaslighting, ένα όπλο ψυχολογικού πολέμου” που μπορεί να βρει στο ψυχοεκπαιδευτικό κανάλι της στο YouTube, προκειμένου να εντρυφήσει καλύτερα στον όρο αυτό.
Οι φράσεις-σήμα κατατεθέν
Πώς όμως θ’ αναγνωρίσει κανείς έμπρακτα ότι δέχεται gaslighting, και μάλιστα -ει δυνατόν- ακριβώς τη στιγμή που συμβαίνει αυτό;
Unsplash
Οι -συνήθως ναρκισσιστικού τύπου- προσωπικότητες που το έχουν στην “φαρέτρα” τους χρησιμοποιούν συχνά χαρακτηριστικές φράσεις που θα πρέπει να μας θέτουν σ’ επιφυλακή όπως οι παρακάτω:
- Είσαι πολύ ευαίσθητος-η
- Μην το κάνεις τόσο μεγάλο θέμα
- Απλώς αστειευόμουν. Δεν δέχεσαι ούτε ένα αστείο;
- Γιατί αντιδράς πάντα τόσο υπερβολικά;
- Γιατί έχεις αυτή την εντύπωση; Τί πάει στραβά με σένα;
- Είσαι τόσο υπερβολικός-ή
- Αναστατώνεσαι για το τίποτα
- Διαστρεβλώνεις τα γεγονότα.
- Μάλλον το φαντάστηκες…
- Εγώ ποτέ δεν το είπα αυτό!
Γνωρίζοντας τις φράσεις αυτές μπορεί κανείς να προστατευτεί καλύτερα. Οι ειδικοί συστήνουν ν’ αναρωτιόμαστε πάντα τί έχει να κερδίσει το πρόσωπο που επιχειρεί να μας υποβάλει σε gaslighting αν πιστέψουμε τη δική του εκδοχή. Επίσης ν’ αναγνωρίζουμε και ν’ αποδεχόμαστε τα συναισθήματά μας, έχοντας εμπιστοσύνη σε αυτό που μας λέει το “gut feeling” μας, δηλαδή το βαθύτερο ένστικτό μας.
