Δεν θέλω να σας τρομάξω αλλά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, μαίνεται μια σιωπηλή πανδημία. Μία πανδημία στην οποία ο αριθμός των νεκρών πιστεύεται ότι ανέρχεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια, αλλά έχει λάβει αξιοσημείωτα λίγη προσοχή μέχρι τώρα.

Η εν λόγω πανδημία είναι η γρίπη των πτηνών, το στέλεχος H5N1 της γρίπης, το οποίο από το 2020 έχει περάσει πολύ πέρα από τον κόσμο των πτηνών και σε θηλαστικά που κυμαίνονται από γαλακτοπαραγωγά βοοειδή έως οικόσιτα κατοικίδια και είδη που ζουν στα κατώφλια των σπιτιών μας, όπως οι αλεπούδες. Η παρουσία του ιού έχει ανιχνευθεί σε κάθε ήπειρο, ακόμη και στην Ανταρκτική. Αν και δεν έχει ακόμη αναπτύξει την ικανότητα εξάπλωσης μεταξύ των ανθρώπων, σήμανε κώδωνας κινδύνου τον περασμένο μήνα, αφού ένας εργαζόμενος σε φάρμα γαλακτοπαραγωγής στο Τέξας προσβλήθηκε από τον H5N1, προφανώς από βοοειδή.

Καθώς ο H5N1 είναι ευρέως γνωστός για τις καταστροφικές του επιπτώσεις στους πληθυσμούς άγριων πτηνών και στις φάρμες πουλερικών στις ΗΠΑ – από τις 5 Μαΐου, 91 εκατομμύρια εκτρεφόμενα πτηνά έχουν μολυνθεί στις ΗΠΑ σε 48 πολιτείες –  οι επιστήμονες ανησυχούν  ιδιαίτερα από τις αναφορές για γάτες ως κατοικίδια ζώα που έχουν προσβληθεί από τον ιό, από βοοειδή και έχουν αρρωστήσει σοβαρά ή και πεθάνει. Και ανησυχούν περισσότερο γιατί έχουν πολύ λίγα ερευνητικά δεδομένα για το πώς νοσούν τα βοοειδή και πώς μεταδίδουν τον ιό.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο ιολόγος καθηγητής Paul Digard και η ομάδα του στο Ινστιτούτο Roslin στο Εδιμβούργο έλαβαν πρόσθετη επιχορήγηση 3,3 εκατομμυρίων λιρών πέρυσι για να ενισχύσουν την έρευνά τους επάνω στη γρίπη των πτηνών και να αξιολογήσουν τον κίνδυνο που μπορεί να θέσει το τρέχον στέλεχος του H5N1 για τους ανθρώπους.

«Η γρίπη εξελίσσεται διαρκώς και είναι σαφές ότι πριν από μερικά χρόνια, το σημερινό στέλεχος της γρίπης των πτηνών άλλαξε και είναι υπερπλήρες ιϊκού φορτίου», λέει ο Digard. «Τώρα που φαίνεται να είναι αρκετά διαδεδομένο στον πληθυσμό των αγελάδων στις ΗΠΑ, αυτός είναι ένας πολύ πιο άμεσος δρόμος μέσα από τον οποίο θα μπορούσε να μεταδοθεί στους ανθρώπους και να κερδίσει τις προσαρμογές που χρειάζεται για να γίνει πανδημία».

Το καθήκον της ομάδας Roslin είναι να ανακαλύψει τις ακριβείς αλλαγές στην ιική αλληλουχία που φαίνεται να της επιτρέπουν να μολύνει τις αγελάδες και στη συνέχεια να δοκιμάσει το στέλεχος του ιού σε ανθρώπινα κύτταρα και μίνι όργανα στο εργαστήριο. Ο απώτερος στόχος θα είναι να κάνουν προβλέψεις σχετικά με το εάν αρχίζει να γίνεται πιο επικίνδυνο για τους ανθρώπους και τα ζώα που ζουν σε κοντινή απόσταση από εμάς και να τροφοδοτήσουν αυτές τις πληροφορίες στις αρμόδιες αρχές δημόσιας υγείας.

Εάν τα ευρήματα πυροδοτήσουν ανησυχία, η ομάδα θα μπορούσε να παράσχει στην κυβέρνηση περισσότερα στοιχεία για να αρχίσει να ενισχύει τις εθνικές προμήθειες εμβολίων κατά της γρίπης.

Πέρυσι, προέκυψαν αναφορές ότι η Υπηρεσία Ασφάλειας Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου είχε πραγματοποιήσει μια διαδικασία για την προμήθεια κατάλληλων εμβολίων, ενώ οι ΗΠΑ έχουν συσσωρεύσει ένα εθνικό απόθεμα τεσσάρων τύπων εμβολίων γρίπης που θα μπορούσαν να παρέχουν κάποια προστασία έναντι του H5N1 σε περίπτωση μελλοντικής εστίας. Αλλά ακόμη και αυτό το απόθεμα δεν θα ήταν αρκετό για ολόκληρη τη χώρα με τις κυβερνήσεις να αντιμετωπίζουν μια απελπιστικά δύσκολη απόφαση όταν πρόκειται να εξισορροπήσουν το οικονομικό κόστος των εμβολίων έναντι της προσπάθειας να διασφαλίσουν ότι είναι όσο το δυνατόν πιο προετοιμασμένες για μία νέα πανδημία. Γιατί όπως λένε οι επιστήμονες, δεν πρέπει να περιμένουμε μέχρι να σκάσει η πανδημία για να φτιάξουμε ένα εμβόλιο. Τουλάχιστον όχι αυτή τη φορά.

Και αν ο ιός εξαπλωθεί στον άνθρωπο;

Εάν ο H5N1 αρχίσει να εξαπλώνεται στους ανθρώπους, τα καλά νέα είναι ότι ο κόσμος έχει άφθονη πρόσφατη εμπειρία σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη προγραμμάτων εμβολιασμού μεγάλης κλίμακας. Περισσότερες από 13 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων Covid-19 έχουν πλέον χορηγηθεί, καλύπτοντας το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ στο αποκορύφωμα της επιδημίας της γρίπης των χοίρων το 2009, επιστρατεύτηκαν περίπου 3 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων.

Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), υπάρχουν δύο υποψήφια εμβόλια κατά ενός σχετικού στελέχους ιών της γρίπης που θα μπορούσαν να αποσταλούν εντός εβδομάδων, εάν χρειαστεί. Διάφοροι κατασκευαστές έχουν επίσης ειδικές διευκολύνσεις από τις ρυθμιστικές αρχές για να ενημερώσουν τα εμβόλια τους κατά της γρίπης από το στέλεχος H5N1, χωρίς να χρειάζεται να αναζητήσουν νέα άδεια.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι θα μπορούσαν να παραχθούν 4-8 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων κατά της γρίπης μέσα σε ένα χρόνο σε μια πιθανή πανδημία H5N1, από την άλλη οι ειδικοί πιστεύουν ότι μάλλον χρειαζόμαστε 1,2 δισεκατομμύρια δόσεις παραπάνω. Δεν έχουν και άδικο αν σκεφτούμε ότι με την προηγούμενη εμπειρία της Covid-19 χρειαζόμασταν τουλάχιστον 2 δόσεις για επιτευχθεί προστατευτική ανοσία για την κοινότητα. Κάντε τα μαθηματικά…

Ενώ οι κατασκευαστές εργάζονται για τα εμβόλια κατά του H5N1 από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η έρευνα πάντα έδειχνε ότι αποτελούν πολύ μεγαλύτερη τεχνική πρόκληση από τα εμβόλια για την εποχική γρίπη που διανέμονται κάθε χρόνο. Συγκεκριμένα, τα εμβόλια φαίνεται να απαιτούν πολύ μεγαλύτερη δόση για να δημιουργήσουν επαρκή ανοσολογική απόκριση. Μια δόση του υποψήφιου εμβολίου H5N1 που κατασκευάζεται από τη γαλλική φαρμακευτική εταιρεία Sanofi είναι 90 μικρογραμμάρια, έξι φορές το μέγεθος ενός τυπικού εμβολίου εποχικής γρίπης.

Οι προβλέψεις του ΠΟΥ μπορεί να βασίζονται στην αύξηση της παραγωγής βοηθητικών εμβολίων. Αυτά χρησιμοποιούν ένα πρόσθετο συστατικό ή ανοσοενισχυτικό, το οποίο συνδυάζεται με το εμβόλιο για να ενισχύσει την ανοσολογική απόκριση, επιτρέποντας μια πολύ μικρότερη δόση και μια που είναι πιο εύκολο να παραχθεί σε μεγάλες ποσότητες.

Δεν ξέρει κανείς πόσο κοντά ή πόσο μακριά βρισκόμαστε από μία νέα πανδημία. Ωστόσο ας παρηγορηθούμε από τις προβλέψεις κάποιων ειδικών που δείχνουν ότι αν και ο επιπολασμός του H5N1 στη φύση είναι ανησυχητικός και ο ιός αναφέρεται ευρέως ότι έχει ποσοστό θνησιμότητας 52% στους ανθρώπους, με βάση 882 περιπτώσεις λοιμώξεων μεταξύ Ιανουαρίου 2003 και Δεκεμβρίου 2023, φαίνεται να έχει γίνει πολύ λιγότερο παθογόνος για τους ανθρώπους τα τελευταία χρόνια.

«Υπήρξαν ανθρώπινα κρούσματα στο Ηνωμένο Βασίλειο τα τελευταία δύο χρόνια, αλλά ήταν πραγματικά ήπια και γενικά ασυμπτωματικά», λέει ο ιολόγος καθηγητής Paul Digard. «Δεν ελαχιστοποιώ τον κίνδυνο – αν αυτό γινόταν πανδημία, ακόμη και με έναν πολύ ήπιο ιό, οι άνθρωποι θα κατέληγαν να πεθάνουν εξαιτίας του τεράστιου αριθμού που μολύνονται. Ακόμη και η γρίπη των χοίρων, η οποία είναι η πιο ήπια πανδημία γρίπης που έχουμε καταγράψει, εξακολουθεί να σκοτώνει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Όμως δεν μιλάμε για μία πανδημία σαν αυτές που βλέπουμε σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας».

*Με στοιχεία από την βρετανική εφημερίδα Guardian

*Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Getty/ Ideal Images