Αφήγηση Ζωής: Εκείνη που μου άνοιξε το λούνα παρκ να παίξω

Πρόσφατα, λίγο πριν από το τέλος του 2023, έβγαλα ένα βιβλίο –αυτοβιογραφική μυθοπλασία θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω– με τίτλο «Υπήρξα τόσοι άλλοι» (εκδόσεις Καστανιώτη).

Στο εξώφυλλο υπάρχει μια φωτογραφία όπου εικονίζεται στο δεξί μέρος η μάνα μου, ατενίζοντας μπροστά και αριστερά κάτω εγώ. Η φωτογραφία έχει βγει στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών. Όποιος την έβγαλε –δεν ξέρω ποιος– νομίζω ότι έχει πετύχει την απόλυτη αιχμαλωσία. Ο φακός με ακινητοποιεί μπροστά στα αρχαία ερείπια, βυθισμένο σε ένα βιβλίο. Στο υπόλοιπο κάδρο απλώνεται η μάνα μου, εμβληματική και κινηματογραφική. Ξαναλέω, δεν ξέρω ποιος την έβγαλε. Του χρωστάω.

Τώρα που γράφω, μέσα στο σαλόνι η μητέρα μου παίζει με το γιο μου, τον Ερμή. Κάτι που με συγκινεί βαθύτατα. Ξέρει ότι δεν θα είναι παρούσα όταν θα μεγαλώσει αρκετά, όταν, ας πούμε, θα τελειώσει το λύκειο. Τώρα χαίρεται κάθε δευτερόλεπτο σαν κοριτσάκι. Τον ίδιο καιρό, ενώ είναι είκοσι χρόνια μεγαλύτερή μου, παίζει μια παράσταση στο θέατρο, το «Βασιλιά Ληρ», με σκηνοθέτη τον Στάθη Λιβαθινό.

Με τη μάνα μου έχουμε σχέση ζωής. Με έκανε πιτσιρίκα, στην εφηβεία μου ήταν νεαρή, κάποτε είχαμε τις ίδιες παρέες. Περάσαμε πολλά. Αναρωτιέμαι πώς γίνεται, τώρα που μας χωρίζουν δύο πόρτες, ταυτόχρονα να μας γεφυρώνουν τέτοια απίστευτα γεγονότα. Αν πάω τώρα μέσα και της πω «κοίτα να δεις τι έγινε τότε…», θα έχει σημασία; Τα γεγονότα που μας έχουν συνδέσει περιέχουν τα πάντα: αγάπη, περιπέτεια, χωρισμούς, επανασυνδέσεις, εκατέρωθεν προβλήματα υγείας, εξάρτηση δική μου από το αλκοόλ. Αλλά οι λέξεις δεν τα περιγράφουν όλα. Είναι απλώς βολικές. Φυσικά, και η μάνα μου είναι πάμπολλα εκτός από αυτό. Γιατί μας αρέσει η Έντα Γκάμπλερ; Γιατί δεν είναι το άθροισμα όσων τής έχουν συμβεί, γιατί είναι απρόβλεπτη, γιατί δεν υπάρχει ένα τραυματικό φλασμπάκ που τα εξηγεί όλα.

Η μάνα μου είναι δύο πόρτες μακριά στο σήμερα. Αν αλλάξω οπτικό πεδίο και στραφώ προς το παρελθόν, θα με περιμένει με ανοιχτά μάτια ένα παιδάκι με λαχτάρα να πει στο μικρόφωνο το «Θα πάω στη ζούγκλα με τον Ταρζάν». Το Παιδί είναι μέσα στο Παιδί, η Μάνα είναι μέσα στη Μάνα, εγώ είμαι μέσα σε μένα. Τι είναι πιο σημαντικό; Ποια είναι η πραγματικότητα; Η ανάμνηση έρχεται ισχυρή, το παρόν είναι φασματικό στην όψη και κάθε κίνηση του μικρού είναι μελλοντική. Τι πιο ποιητικό, τι πιο αληθινό; Πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε όλο αυτό; Πώς μπορώ εγώ, που ταυτόχρονα παρατηρώ ό,τι ζω από τότε που γεννήθηκα, να χάνομαι μέσα στην πραγματικότητα;

Στην αναζήτηση του χαμένου (ή ξανακερδισμένου) χρόνου, σημασία έχει το ότι είμαστε ταυτόχρονα δημιουργοί αλλά και δημιουργήματά του. Καθώς ταξιδεύουμε ανάμεσα σε αντανακλάσεις και μέρη του εαυτού μας, συνειδητοποιούμε ότι η αλήθεια μας είναι ένα υβριδικό τοπίο ισχυρών αναμνήσεων, ρέοντος παρόντος και τολμηρών προσδοκιών για το πάντοτε άπιαστο μέλλον. Είμαι ταυτόχρονα αυτός που ήμουν, αυτός που είμαι και αυτός που θα γίνω.

Το προηγούμενο έργο που ανέβηκε στο θέατρο της μάνας μου ήταν το «Ταξίδι μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα» του Ευγένιου Ο’ Νιλ, σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραντζά. Εκεί έπαιζε την εξαρτημένη Μαίρη Τάιρον, η οποία μεταχειριζόταν όλα τα τρικ που έκανα κι εγώ για να κρύβω τo πρόβλημά μου κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του αλκοολισμού. Μου θυμίζει τρομερά τον εαυτό μου τότε. Η Μαίρη Τάιρον είμαι εγώ. Εκλεκτικές, αλλόκοτες συγγένειες.

Όταν ήμουν πιτσιρίκι, κρατούσα τα λόγια της μάνας μου στο έργο του Νίκου Φώσκολου «Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω». Είχα από νωρίς καταλάβει ότι αυτή είναι η δουλειά της: να υποδύεται άλλους ανθρώπους. Όταν την πρωτοείδα στο σινεμά, μπερδεύτηκα. Τεράστια, με φωνή καμπάνα. Αυτός ο πολλαπλασιασμός ήταν αδιανόητος. Κι εμένα μου άρεσε να ζωντανεύω άλλους. Όχι όμως μπροστά σε κοινό. Στο νου μου.

Εδώ και πάμπολλα χρόνια, έχω αποστασιοποιηθεί από το γεγονός ότι βλέπω τη μάνα μου στη σκηνή. Μπορώ να αναγνωρίζω το ρόλο, δεν μπερδεύω τα πράγματα, είμαι αντικειμενικός. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου έργου, μπαίνουν κι άλλα ζητήματα στη μέση. Η μητέρα μου φέτος υποδύεται το Βασιλιά Ληρ. Εκείνον που κοίταξε την άβυσσο της πραγματικότητας και ανακάλυψε ότι ήταν το τίποτα. Τώρα θυμάμαι τον πατέρα μου στα τελευταία του. Όταν μιλάμε για μάνα, πρέπει να μιλήσουμε και για πατέρα.

Να μιλήσει ο εαυτός. Όπως λέει ο Μοντέν, «για τα σκιρτήματα της ψυχής θέλω να εξομολογηθώ εδώ ό,τι νιώθω». Τι νιώθω; Τι είναι αυτές οι εγγραφές, τι σημαίνουν για μένα τα λόγια του πατέρα μου στα 16 μου, σε ένα εστιατόριο στη Λοζάνη; «Πιες λίγο από αυτό. Είναι κρασί Αλσατίας; Δεν είναι υπέροχο;». Γραμμένα, από τις πιο τρυφερές κουβέντες που άκουσα από το στόμα του. Και μια υπέροχη στιγμή σε ένα μαγευτικό τοπίο. Όταν τα γράφω, αποκτούν νόημα, όταν τα σκέφτομαι, περιέργως κάπως αδυνατίζουν.

Τι λάμπει στην ανάκληση; Το κομματιασμένο, το θραύσμα. Το κρασί Αλσατίας. Κι ο άνθρωπος πνίγεται στην επίγευση. Έχει ξινίσει από τη λανθασμένη θερμοκρασία συντήρησης. Αυτό το 16χρονο παιδί έχει ωστόσο μπροστά του το πανόραμα ενός κόσμου να ζήσει, μια αισθητική να ασπαστεί. Τρίμματα ενός απόντος όλου. Ένα αέναο ξεφλούδισμα. Που σήμερα τo νιώθω σαν μια «ζωηρή, αειθαλή σύγχυση». Ένα θολό, πικρό ουράνιο τόξο. Και μια ανατολή διαρκείας. Όπως είπε ένας φίλος, είμαι δομικά αισιόδοξος.

«Όποιος κατάφερε να επιβιώσει της παιδικής του ηλικίας έχει τις απαραίτητες πληροφορίες για τη ζωή να τον κρατήσουν για όλο το υπόλοιπο διάστημα», έλεγε η Φλάνερι Ο’ Κόνορ. Ο Σταντάλ, 7 χρονών, όταν έχασε τη μητέρα του, βρήκε κάπου τον «Δον Κιχώτη». Όταν έφτασε στο επεισόδιο με τους ανεμόμυλους, έσκασε στα γέλια.

Πριν από κάτι χρόνια, σε μια συνέντευξή της, η μάνα μου έλεγε: «Περάσαμε δύσκολες εποχές. Στο πρώτο του βιβλίο, “Ο έβδομος ελέφαντας”, ο Αλέξης καταγράφει την περιπέτειά του με το ποτό. Γινόμουν κομμάτια τότε. Παναγία μου, να μη συμβεί σε κανέναν. Ήθελε τρομερή δύναμη ο τρόπος που το αντιμετώπισε. Έδωσε στήριγμα σε όσους βιώνουν τέτοιες εμπειρίες, και σε μένα ως μητέρα. Ξέρεις, ό,τι έχω κάνει, ό,τι μου έχει συμβεί, το έχω πληρώσει ακριβά. Δεν κλαίγομαι, μου είναι απεχθές. Στην προσωπική μου ζωή, όμως, πλήρωσα πολλά. Αλλά αυτή η εμπειρία ήταν τραγική, άγρια».

Με τη μάνα μου περάσαμε και περνάμε μια διαδρομή πολλών δεκαετιών μαζί. Έχουμε διανύσει όλα τα συναισθήματα που θα μπορούσαμε με δεδομένη τη σχέση μας. Ήταν πάντα μια σχέση έντονη, συναρπαστική, με peaks and valleys, αλλά πολύ αληθινή. Καθώς εξελισσόμασταν και αλλάζαμε μαζί, οι ρίζες της βάθαιναν. Η δυνατότητά μας, παρά τις πολλές αντιξοότητες, να αναπτυχθούμε και να μοιραζόμαστε, τρόπον τινά, αυτή την εξέλιξη ενίσχυσε το δεσμό μας. Ήταν και είναι μια σχέση πλούσια και γεμάτη. Την ευχαριστώ για πάντα μιας και ήταν εκείνη που μου άνοιξε αυτό το τρελό λούνα παρκ να παίξω.