«Η ακμή της νεότητάς μου είναι μια μακρινή ανάμνηση, αλλά τα τελευταία μου χρόνια με βρίσκουν πιο ευτυχισμένη, πιο ασφαλή οικονομικά και απροσδόκητα ενθουσιασμένη από μια αίσθηση ελευθερίας που δεν έχω βιώσει ποτέ πριν, επομένως δεν έχω καμία επιθυμία να γυρίσω το ρολόι πίσω», μου είπε προχτές η 70+ αγαπημένη μου γειτόνισσα που τη συνάντησα την ώρα που περιμέναμε το ασανσέρ, στην βασική ερώτηση «Πώς είστε, κυρία Έρη μου;». Όμορφη, με τα μακριά γκρίζα μαλλιά της πιασμένα ανέμελα ψηλά, με τις ρυτίδες της, σαν να τις τοποθέτησε κάποιος ζωγράφος στα σωστά σημεία για να της προσδίδουν γοητεία, με κορμοστασιά χορεύτριας και ένα κόκκινο κραγιόν η κυρία Έρη, είναι κυρία του εαυτού της, ενεργή και ενεργητική και τόσο σίγουρη ότι ο χρόνος απλώς τη χαϊδεύει. Θυμήθηκα τότε τη συνέντευξη στο grace.gr που μου έδωσε η Αιμιλία Υψηλάντη, η οποία μεγαλώνει τόσο όμορφα:
«Κάποιες φορές είμαι συμφιλιωμένη με τον χρόνο, κάποιες φορές τον αγνοώ, κάποιες φορές δε θέλω να τον αντιμετωπίσω, δεν τον δέχομαι γιατί ο χρόνος έχει σχέση και με το θάνατο. Και σε μια γυναίκα της δικής μου ηλικίας έτσι συνδέεται. Όμως ο χρόνος που μετράμε, είναι τεχνητός. Οι άνθρωποι έχουμε μόνο βιωματικά ελάχιστο χρόνο. Εγώ όμως μετράω το χρόνο με το θέατρο», μου είχε πει τότε.
Αλυσιδωτά σκέφτηκα το συγκλονιστικό κοντινό πλάνο της 83χρονης Δέσποινας Μπεμπεδέλη και την καθηλωτική της ερμηνεία στο Famagusta με όλες τις εκφράσεις και όλα τα συναισθήματα εκεί. Παρόντα.
Έτσι θα ήθελα να μεγαλώσω. Έτσι θέλω να αφήσω τον χρόνο να με σημαδέψει. Πώς όμως; Πώς; Γιατί όσο γυναίκες όπως αυτές μεγαλώνουν συνειδητά, ενεργά και ευτυχισμένα, τόσο περισσότερο ζούμε σ’ έναν κόσμο γηροφοβικό όπου τα 20χρονα κορίτσια τρομοκρατούνται τόσο πολύ από την τιμωρητική αντίδραση του πολιτισμού μας στον κύκλο της ανθρώπινης ζωής που υποκύπτουν σε σχήματα «προληπτικού μπότοξ».
Βέβαια για τις γυναίκες αρκετά μεγαλύτερες από τις 20αρες με το άγχος να φαίνονται σαν εκείνες, βρίσκοντας παρηγοριά σε ευσεβείς πόθους και αρκετή βοτουλινική τοξίνη για να σκοτώσει έναν μαστόδοντα, η ιδέα ότι μια 70χρονη είναι στην «ακμή» της μπορεί να φαίνεται σαν μια παρηγορητική ανάπαυλα από τη φαύλα πολιτισμική συναίνεση ότι οι ηλικιωμένες γυναίκες είναι απωθητικές και δεν πρέπει ούτε να φαίνονται, ούτε να ακούγονται.
«Για όσες γυναίκες είμαστε πάνω από 45, δεν υπάρχει πρωταγωνιστικός ρόλος. Υπάρχουν μόνον ρόλοι που εξυπηρετούν την πλοκή. Είμαστε οι κακές πεθερές, οι δολοπλόκες γριές, μία ασθενής μεγάλης ηλικίας», μου είπαν κάποια στιγμή, δύο διαφορετικής ηλικίας Ελληνίδες ηθοποιοί. «Ούτε η διαφήμιση απευθύνεται πια σε γυναίκες άνω των 50 παρά μόνον για τρόπους που θα μας κάνουν να μη φαινόμαστε πώς δεν θα φαινόμαστε στην ηλικία μας. Να εξασφαλίσουμε την αιώνια νεότητα ακόμα και αν δεν θέλουμε».
Η γκρι λάμψη του Χόλιγουντ
Υπάρχει μία ατάκα στην ταινία Otherhood του 2019 όπου ο χαρακτήρας της Angela Bassett, η Carol Walker λέει: «Ξέρεις τι είναι η αντιγήρανση; Θάνατος. Ας είμαστε χαρούμενες που γερνάμε».
Κάποιες γυναίκες στο Χόλιγουντ είναι η επιτομή αυτού που περιγράφει αυτή η ατάκα. Είναι χαρούμενες που γερνάνε και δίνουν ορατότητα και οντότητα στις ρυτίδες και τα όμορφα γκρίζα μαλλιά.
Όπως η Andie MacDowell, της οποίας τα γκρίζα μαλλιά άρχισαν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της καραντίνας και μην μπορώντας να πάει κομμωτήριο, αποφάσισε να αφήσει όταν έπρεπε να παραλείψει τις επισκέψεις στο κομμωτήριο κατά τη διάρκεια της καραντίνας, – ακριβώς όπως οι άντρες στο Χόλιγουντ- που πάντα τους άφηναν να γερνούν χωρίς πολλή φασαρία.
«Μου αρέσει να συγκρίνω τον εαυτό μου με τον Τζορτζ Κλούνεϊ, γιατί όχι; Λέω εδώ και καιρό ότι ήρθε η ώρα για εμένα, προσωπικά, να κάνω αυτή τη μετάβαση γιατί ένιωθα ότι ήταν σωστό για την προσωπικότητά μου και για να αγκαλιάσω αυτό που είμαι τώρα». Το ίδιο και η Salma Hayek που αποκαλεί τα μαλλιά της «λευκά μαλλιά της σοφίας» και το είδωλο που ακούει στο όνομα Diane Keaton που μεγαλώνει με χάρη και με τις ρυτίδες της. Στην ίδια φιλοσοφία ανήκει πια και η Sarah Jessica Parker, η οποία δήλωσε σε συνέντευξή της για τον ηλικιακό ρατσισμό στο Χόλιγουντ: «Είναι σχεδόν σαν οι άνθρωποι να μην θέλουν να είμαστε απόλυτα εντάξει με αυτό που είμαστε, σαν να απολαμβάνουν να μας πονάει αυτό που είμαστε σήμερα, είτε επιλέγουμε να γερνάμε φυσικά και να μην φαινόμαστε τέλειες είτε αν κάνουμε κάτι που θα μας κάνει να νιώσουμε καλύτερα».
Getty/ Ideal Images
Στην Αμερική σήμερα όμως κάτι φαίνεται να αλλάζει. Και αν αλλάζει εκεί, ίσως αλλάξει και εδώ.
Γιατί τα πάντα μπορούν να γίνουν κερδοφόρα. Η Amy Baer, πρόεδρος της εταιρείας παραγωγής Landline Pictures, επικεντρώθηκε στο κοινό άνω των 50 ετών, τονίζοντας ότι η γήρανση έχει γίνει μια πολύ πιο «δυναμική εμπειρία» – λιγότερο για τη συνταξιοδότηση και περισσότερο για να ξεκινήσεις κάτι νέο. Το νέο μάρκετινγκ φαίνεται να έχει το σύνθημα «ζώντας περισσότερο, ζώντας καλύτερα» και αυτός είναι μόνο ένας λόγος που οι ρόλοι των ηλικιωμένων γυναικών στο Χόλιγουντ βελτιώνονται επιτέλους, τόσο σε αριθμό όσο και σε εύρος. Γυναίκες άνω των 45 παίζουν ως πρωταγωνίστριες σε σύνθετους ρόλους, μερικές φορές τους καλύτερους ρόλους της καριέρας τους.
Αυτή η νέα πρόταση ξεκίνησε δειλά με μερικές ακραίες ταινίες στις αρχές της δεκαετίας του 2000: Δύο ρομαντικές κωμωδίες από τη Nancy Meyers το «Κάλλιο αργά παρά αργότερα» με πρωταγωνιστές την Diane Keaton και τον Jack Nicholson, και “Είναι μπερδεμένο”, με τους Meryl Streep, Steve Martin και Alec Baldwin – απεικόνισαν γυναίκες στα 60 τους ως ρομαντικά επιθυμητές πρωταγωνιστριες. Οι ταινίες είχαν αρκετή εμπορική επιτυχία για να προειδοποιήσουν τους θεματοφύλακες της βιομηχανίας για ένα ανεκμετάλλευτο κοινό.
Αυτό το κοινό είχε και χρόνο και χρήματα, και είχε τη συνήθεια να πηγαίνει κινηματογράφο, αλλά μπορούσε να προσαρμοστεί στο streaming. Το marketing γι’ αυτήν την αγορά απευθύνθηκε και σε άλλα δημογραφικά στοιχεία. Σ’ ένα από τα πρώτα streaming megahit του Netflix, το “House of Cards”, πρωταγωνίστησε η Robin Wright, η οποία ήταν 46 ετών όταν έκανε το ντεμπούτο της σειράς, ως ο ψυχρός εγκέφαλος του πιο ισχυρού ζευγαριού της χώρας. Λίγο αργότερα, το «Grace and Frankie», μια κωμωδία για δύο 80άρες που σχεδιάζουν δονητές, την Jane Fonda και τη Lily Tomlin, έγινε επιτυχία ανάμεσα σε πολλά διαφορετικά κοινά και είναι πλέον η μακροβιότερη πρωτότυπη σειρά του Netflix.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η ηλικία ως νούμερο ξαφνικά εξαφανίστηκε ή ότι οι πλαστικοί χειρουργοί θα γίνουν… κλέφτες. Ούτε ότι ο ηλικιακός ρατσισμός, ειδικά για τις γυναίκες, ξεριζώθηκε μονομιάς. Το Χόλιγουντ δείχνει έναν δρόμο και μια ακόμα κερδοφόρα προοπτική, όμως…
Getty/ Ideal Images
Ο ηλικιακός ρατσισμός καλά κρατεί
Μια έκθεση από το «Ινστιτούτο Geena Davis για το Φύλο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης» κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ακόμη και τώρα, υπάρχει έλλειψη ρόλων για μεγαλύτερες ηθοποιούς και οι ρόλοι που υπάρχουν τις απεικονίζουν ως ασθενείς, καθηλωμένες στο σπίτι, αδύναμες. Οι άντρες παλι μπορούσαν να βρουν ρόλους όποια κι αν ήταν η ηλικία τους, όμως οι γυναίκες μπορεί να εξαφανίζονται από την οθόνη κατά την εμμηνόπαυση ή να εμφανιστούν λίγα χρόνια αργότερα σε δεύτερους ρόλους. Στις ταινίες με τις υψηλότερες εισπράξεις από τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2019, δεν υπήρχαν γυναίκες πρωταγωνιστές άνω των 50 ετών, σύμφωνα με την έκθεση, και μόλις το ένα τέταρτο των χαρακτήρων άνω των 50 ήταν γυναίκες. Μόνο το ένα τέταρτο των ταινιών πέρασε αυτό που η έκθεση αποκαλούσε «The Ageless Test», που σημαίνει ότι είχαν έναν γυναικείο χαρακτήρα άνω των 50 ετών που ήταν σημαντικός για την πλοκή και παρουσιάστηκε με «εξανθρωπισμένους τρόπους και όχι με στερεότυπα».
Η Εθνική Δημοσκόπηση για την Υγιή Γήρανση στις ΗΠΑ μόλις πριν ένα χρόνο, διαπίστωσε ότι το 82 τοις εκατό των ηλικιωμένων ανέφεραν ότι βιώνουν ηλικιακό ρατσισμό σε τακτική βάση, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε μηνύματα και αστεία που υποδηλώνουν ότι οι ηλικιωμένοι δεν είναι ελκυστικοί ή είναι ανεπιθύμητοι. Σύμφωνα με τη δημοσκόπηση, οι γυναίκες αντιμετώπισαν περισσότερο ηλικιακό ρατσισμό από τους άνδρες. Ωστόσο, η στάση των ηλικιωμένων απέναντι στη γήρανση ήταν αρκετά θετική: το 88 τοις εκατό ανέφεραν ότι αισθάνονται πιο άνετα με τον εαυτό τους καθώς μεγάλωναν.
Παράλληλα υπάρχει καταγραφή διαφόρων μορφών κοινωνικής τυραννίας που καταστρέφουν τις ζωές των γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας: από τη βιομηχανία κατά της γήρανσης μέχρι τη ζοφερή οικονομική πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, οι οποίες είναι 80% πιο πιθανό να περάσουν τα τελευταία τους χρόνια στη φτώχεια από τους άνδρες. Σε κάθε ηλικία, άλλωστε, τα θύματα είναι δυσανάλογα γυναίκες.
Τι έχουμε λοιπόν εδώ; Έχουμε ένα ματς που καλά κρατεί: Από τη μία πλευρά, υπάρχουν περισσότερες ηλικιωμένες διασημότητες και δημόσια πρόσωπα που είναι εκεί έξω, αγκαλιάζοντας την ηλικία τους και τη σχέση τους με το χρόνο, ενώ την ίδια στιγμή εξακολουθούμε να έχουμε στερεότυπα.
Ηλικία: ένας αριθμός με πολλά μηδενικά
Παρόλο που οι millennials τους ξεπερνούν, τα 73 εκατομμύρια boomers εξακολουθούν να είναι η μεγαλύτερη ομάδα στην Αμερική, όπου περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού είναι τώρα 50 ετών και άνω. Δεδομένου ότι η πλειοψηφία τους είναι γυναίκες, η δημογραφική δύναμη των γυναικών στο δεύτερο μισό της ζωής τους είναι ένας κοιμισμένος γίγαντας που αρκεί μόνο να ξυπνήσει για να ασκήσει την επιρροή που τους αξίζει και να ωθήσει την παγκόσμια κοινωνία μας σ’ ένα ακόμα βήμα αποδοχής. Αυτή και μόνον η δημογραφική δύναμη των γυναικών –αντίστοιχη και στην Ελλάδα αφού συχνά λέμε ότι δημογραφικά –και ρατσιστικά- είμαστε «χώρα γερόντων» είναι μια ξεκάθαρη έκκληση προς τις ηλικιωμένες γυναίκες να δηλώσουν ορατές και παρούσες και να επανεφεύρουν τον κόσμο στον οποίο ζουν.
Στο βιβλίο “IN OUR PRIME: How Older Women Are Reinventing the Road Ahead (Στην Ακμή μας: Πώς οι μεγαλύτερες γυναίκες επανεφευρίσκουν το δρόμο προς τα μπροστά) της Susan J. Douglas, η συγγραφέας υπογραμμίζει στο κεφάλαιο «Γιατί είχαν σημασία τα εβδομήντα», τον σημαντικό ρόλο των σταυροφόρων όπως η Μάγκι Κουν, η οποία ίδρυσε τους «Γκρίζους Πάνθηρες» (από τα γκρίζα μαλλιά) αφού αποσύρθηκε αναγκαστικά στα 65 της. Η συγγραφέας πιστεύει ότι οι boomers θα πρέπει να επαναβεβαιώσουν την επιρροή τους, με το μόττο: «Κάποτε αλλάξαμε τον κόσμο. Ας το ξανακάνουμε.”
Αυτό, θεωρητικά, θα πρέπει να είναι πιο εύκολο αυτή τη φορά. Οι φεμινίστριες της δεκαετίας του 1970 ήταν μια μαχόμενη μειονότητα, αλλά η ποπ κουλτούρα έχει αφομοιώσει από τότε πολλές από τις αξίες τους στην κανονικότητα της: Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση της Washington Post του 2016, το 68 τοις εκατό των γυναικών ηλικίας 50 έως 64 ετών και το 58 τοις εκατό των γυναικών άνω των 65 ετών αναγνωρίζονται ως φεμινίστριες.
Τα λεξικά ορίζουν τη φεμινίστρια ως εκείνη που πιστεύει ότι οι γυναίκες αξίζουν κοινωνικά, πολιτικά, νομικά και οικονομικά δικαιώματα ίσα με αυτά των ανδρών. Με άλλα λόγια, φεμινίστρια είναι κάθε άτομο που δεν είναι μεγαλομανής, αφού οι μεγαλομανείς πιστεύουν ότι κάποιοι είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Και όμως τέτοιος φανατισμός παραμένει διάχυτος και συστημικός. Οι πολέμιοι των δικαιωμάτων των γυναικών συχνά μιλούν για την ισότητα, αλλά η πατριαρχική κουλτούρα παραμένει βαθιά εχθρική στην ιδέα ότι οι γυναίκες είναι αυτόνομες και μπορούν να είναι γοητευτικές και ελκυστικές αλλά και δυναμικές σε όποια ηλικία θέλουν. Σύμφωνα με τους άνδρες προκατειλημμένα και στατιστικά μιλώντας, η επιθυμία μιας γυναίκας κορυφώνεται στην ηλικία των 21 ετών.
Ποια είναι λοιπόν η λύση; Ίσως να είναι αυτό που περιγράφει η Douglas ως «φεμινισμός διάρκειας μιας ζωής», ένας φεμινισμός που ανταποκρίνεται στα δικαιώματα και συμφέροντα του μεγαλύτερου μισού του ανθρώπινου πληθυσμού αλλά σε όλη τη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας. Προς το παρόν είναι μία αξιολύπητη ουτοπία, αλλά μήπως δεν είναι και τόσο άσχημη ιδέα να γίνει μία αισιόδοξη πραγματικότητα;
